FRAZA NR 1 - 2 (95 - 96) 2017
Poezja jest walką o uchwycenie przesłania, które nigdy nie zostanie sformułowane Adam Bienias: Kiedy sięgam do twojego pierwszego tomu Walc Prowincja, który został wydany w 1991 roku – znajduję tam twoją notkę biograficzną : „Krystyna Lenkowska (ur. 1957 r. w Rzeszowie), nie mogąc wybrać pomiędzy E. Poundem a T.S. Eliotem, napisała swoją pracę magisterską o okrucieństwie w dramatach Albee’ego (UW 1980). To zainteresowanie typowo »męską« literaturą sprawia zapewne, że jej twórczość jest tak bardzo kobieca [...]. Debiutowała w »Płomyczku« w 1970 roku, potem w 1988 roku w »Widnokręgu«”. Czy można powiedzieć, że to mężczyźni (mam na myśli wymienionych w nocie pisarzy, ale też Leśmiana, Miłosza, Herberta, twojego ojca) – ukształtowali cię jako pisarkę? Krystyna Lenkowska: Z pewnością Bolesław Leśmian miał wpływ na moje obrazowanie poetyckie. Był dostępny w podręcznikach szkolnych, bibliotekach, księgarniach; magiczny i osobny. No i rymowany. Wpadał w ucho, oddziaływał na wielu poziomach wrażliwości, tych płytkich i głębokich. Wisława Szymborska, zwłaszcza jej Rozmowa z kamieniem, towarzyszyła mi od zawsze. Bez wahania przyznaję się do kobiecego dziedzictwa: Wisławy Szymborskiej, Małgorzaty Hillar, Urszuli Kozioł, Mieczysławy Buczkówny. – Ważnym momentem na twojej literackiej drodze było dla ciebie spotkanie z Piotrem Bałtroczykiem? Ciekawi mnie też, czy pamiętasz swoje teksty z „Płomyczka” i „Widnokręgu”? I kiedy pojawiła się w tobie myśl: chcę pisać! – Spotkanie z Piotrem Bałtroczykiem było przypadkowe. Na Nocy Poetów w rzeszowskim klubie Plus podszedł do mnie i zapytał, kiedy ukaże się moja książka. Wcześniej do głowy mi nie przyszło, że piszę po to, aby wydawać książki. Publikacja w gazecie była już wystarczającym zadośćuczynieniem za… no właśnie za co? Przecież nie za trud. Pisanie wierszy nie kojarzyło mi się z trudem. – W twoich wierszach pojawiają się odwołania do wielu pisarzy i pisarek, a także motta i dedykacje ( np. zjawiają się: Robert Lowell, Edward Stachura, Czesław Miłosz, Andrzej Stasiuk, Janusz Szuber, Rainer Maria Rilke, Franz Kafka, William Szekspir, Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, Julian Przyboś, Konstanty Ildefons Gałczyński, Zbigniew Herbert, Eugeniusz Tkaczyszyn-Dycki, Wisława Szymborska). Jest również ważna dla ciebie Emily Dickinson, której wiersze tłumaczysz. To są twórcy, którzy cię inspirują? – Wiersze są często epifaniczne; są też spontaniczne, chimeryczne, frenetyczne. Podobnie do fascynacji poetyckich. Bywa, że poeta i wiersz mnie zachwycają, czyli darują mi mój zachwyt, więc chcę im ofiarować coś w zamian. Na przykład Stachurze. Prawdę mówiąc, Stachura zachwycił mnie jeszcze bardziej jako prozaik, dlatego powstał wiersz Drugi człowiek. Bywa, że wiersz innego poety wydaje mi się bardzo à propos i wtedy cytat staje się wprowadzeniem do własnego wiersza, dopełnieniem myśli (choćby wiersz Lowella, którego tytułu nie pamiętam, czy Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej słynne „widać można żyć bez powietrza”). – Poza listą ważnych pisarzy jest też przecież lista najważniejszych lektur, które kształtują nie tylko pisarza, ale i człowieka. Jakie książki były dla ciebie ważne? – Niektóre wymienię bez komentarza, bo to pewnie nie tylko mój elementarz: Ania z Zielonego Wzgórza Lucy Maud Montgomery, Krystyna córka Lavransa Sigrid Undest, Egipcjanin Sinuhe, Miki Waltariego. To książki mojego dzieciństwa i wczesnej młodości. Na dorosłej liście mam Trzech panów w łódce (nie licząc psa). To humorystyczna, anegdotyczna i dygresyjna powieść Jerome’a Jerome’a napisana pod koniec XIX wieku. Fabuła utworu obejmuje przygotowania i wycieczkę trzech młodych mężczyzn łodzią po Tamizie. Fantastyczne poczucie angielskiego humoru. Jest też Tortilla Flat Johna Steinbecka z 1935 roku. Akcja tej powieści rozgrywa się w dzielnicy Tortilla Flat, w kalifornijskim miasteczku Monterey, tuż po I wojnie światowej. Jej bohaterzy to lekkoduchy i włóczędzy. Poza piciem wina, uwodzeniem kobiet i drobnymi przestępstwami nic się tam w zasadzie nie dzieje. Jednak humor sytuacyjny sprawia, że zamiast płakać nad biedą bohaterów i ich tragicznymi często losami, bawię się do łez dzięki wybitnemu poczuciu humoru pisarza. – Zanim wyruszymy na bezludną wyspę, zostańmy jeszcze na chwilę w Rzeszowie. W tomie Walc Prowincja znajduje się piękny wiersz Rzeszów mojego dzieciństwa, który kończysz słowami: „(…) Wszystko minęło. / Nawet Rzeźnicza / zmieniła nazwę / żeby nie drażnić / ucha / i nosa. (…)”. Jak wspominasz Rzeszów swojego dzieciństwa i jak wspominasz Rzeszów, w którym zaczynałaś swoją przygodę z pisaniem? Czy miasto się zmieniło i czy nigdy nie żałowałaś, że nie tworzysz na przykład w Krakowie albo w Gdańsku, gdzie rodziła się „Nowa Prywatność”, czyli poezja pokolenia , do którego należysz? – Poza tym wierszem są jeszcze inne moje teksty o Rzeszowie. Najbardziej z nich cenię sobie wiersz Rzeszów z tomu Tato i inne miejsca. Kiedy pisałam młodzieńcze wiersze, nie miałam świadomości przeżywania tak zwanej przygody z pisaniem. Nawet po wydaniu tomu Walc Prowincja i częstymi spotkaniami z poetą, Wiesławem Kotem, który prowadził w Rzeszowie grupę poetycką Pod Drabiną (nie należałam do tej ani żadnej innej grupy), nie miałam poczucia przynależności do towarzystw, rówieśników czy zbiorowości literackich. – Kiedyś rozmawialiśmy o tym, że pisarze z roczników pięćdziesiątych mieli pecha, bo przyszło im debiutować w niewdzięcznych czasach, a poza tym ich twórczość jest słabo opisana. Jak myślisz, dlaczego pisarze Współczesności, Nowa Fala, a nawet „roczniki siedemdziesiąte” mają dziś większą siłę przebicia i z czego wynika ów pech waszej generacji. – Tak chyba dzieje się nie tylko z rocznikami poetyckimi. Malarzy też zapamiętuje się z powodu przynależności do grup, określonych roczników, szkół, nurtów. Zapamiętuje się ich dzięki wspólnej nazwie. To nie wyklucza rozpoznania indywidualnego. Wręcz przeciwnie, poprzez taką identyfikację łatwiej dojść do wpisanego w ten kierunek artysty. – Rozmowa z duszą w lustrze to tytuł wiersza z tomu Walc Prowincja. Poezja jest dla ciebie rozmową, opisem przeżyć? Parafrazując Szymborską: „co to takiego poezja”? – Poezja jest „średniowiecznym miasteczkiem, gdzie na fryzie widać skautów z Nagoi? Śniegiem”. To Miłosz. I on jeszcze raz w wierszu Do poezji: „Ty, która jesteś zarysem nozdrzy nie urodzonego jeszcze konia,/ kształtem i barwą jabłka, które rozpadło się w pył,/ błyskiem skrzydeł jaskółki, co dotknęła głowy Tyberiusza/ w określonym punkcie wieczności”. Piękne, a nawet pięknoduchowskie. Na pewno jest to zachwycające zadziwienie światem. Cenię artystów, którzy formalnie ryzykują, nawet kosztem sentymentalizmu, aby potem, kiedy indziej, przywalić lirycznym kamieniem. – Jak zaczęła się twoja przygoda z Emily Dickinson i dlaczego postanowiłaś tłumaczyć jej wiersze. Czego nauczyła cię Emily? – Emily Dickinson uczy mnie na przykład tego, czym jest poezja: „(Listem do Świata) / Co nie pisał do Mnie – / Od Natury proste Wieści – / Czułe i Dostojne / Jej Przesłanie przekazuję / W niewidzialne Dłonie – / Za miłość do Niej – ziomkowie – / Sądźcie Mnie – łagodnie”. – Trzymam przed sobą twój kolejny tomik Nie deptać przylaszczek i znajduję tam frazy: „świeże przylaszczki”, „ściółka grzybni”, „pogłaskana dużą dłonią połonina”, „mlecze”, „jesień 97”, „zapach rajskiej wiśni”, „słoneczniki”, „szadź”, „oda do mrówkowca”... To tylko kilka przykładów twojej fascynacji naturą. Później podobna fascynacja pojawiła się w tomie Pochodnio różo. Zgodziłabyś się z opinią, że Lenkowska to poetka przyrody, która ją inspiruje i zachwyca? – Nigdy tak nie pomyślałam o swoich wierszach, ale zadałam sobie nieco trudu i policzyłam wiersze inspirowane przyrodą, aby ci udowodnić, że tak nie jest. Wynik jest zaskakujący dla mnie samej. Wierszy z przyrodą w tle, a nawet szerzej – z naturą, jest najwięcej, bo ponad sześćdziesiąt. Mam na myśli publikacje we wszystkich tomach. Liczbę tę jednak zawyżają króciutkie wiersze, które gatunkowo określam jako kraśki. Znajdują się w dwóch książkach, Tato i inne miejsca oraz Kry i wyspy. Krasiek, w których pojawiają się głównie zwierzęta, jest siedemnaście. Tym samym, masz jakby rację, natura wygrywa. Gdyby nie kraśki, okazałoby się jednak, że najwięcej jest u mnie wierszy z toposem miejsca (ponad pięćdziesiąt), na przykład z konkretnym miastem. Następne w rankingu jest hasło „człowiek”, często z imienia i nazwiska oraz „relacje”. Potem jest czułość, miłość i nie-miłość. Zauważyłam też tematy takie jak: samotność, ból, pamięć-światło, sen, tradycja, byt, choroba, śmierć, dusza, dziecko, dom, wojna, oko, muzyka, sztuka, ars poetica. – Jak zaczęła się twoja współpraca z Franciszkiem Maśluszczakiem? Jego obrazy są komentarzem do twoich wierszy, a może odnalazłaś w waszych światach – malarskim i literackim – coś wspólnego? – Franciszka Maśluszczaka przedstawił mi Bogdan Loebl na etapie mojego poszukiwania kolekcji obrazów do albumu Nie deptać przylaszczek. Było to bodaj dwadzieścia pięć lat temu. Franciszek udostępnił mi wiele swoich obrazów na slajdach, a ja wybrałam ich tyle, ile było wierszy w książce. Potem były kolejne mariaże moich książek z obrazami Maśluszczaka. W sumie mamy osiem wspólnych książek, w tym dwa wybory i jeden tom wydany na Ukrainie. Do pięciu z nich Franciszek namalował obrazy na okładkę zainspirowane treścią moich tomów. Do trzech pozostałych wybrałam obrazy istniejące wcześniej. – Porozmawiajmy o twojej współpracy z rzeszowskim środowiskiem rockowym (RSC, RSC-studio, Baobab, KSU). Gdybyś mogła przypomnieć, co wniosłaś do historii polskiej (Piwnica pod Baranami) i rzeszowskiej muzyki. Zdaje się, że oprócz pisania tekstów piosenek zdarzyło ci się także zaśpiewać. – W połowie lat osiemdziesiątych poznałam muzyków zespołu RSC i dość przypadkowo mój głos zabrzmiał w parlando na ich płycie Hymn Wunderkindów, która się nigdy nie ukazała, ale pozostała w rzeszowskiej legendzie muzyki rockowej. Zaraz potem, niemal z marszu, mój głos z offu znalazł się na kultowej płycie punkowej Wielki koniec zespołu KSU, który w tym samym czasie i w tym samym studio muzycznym, na ulicy Zygmuntowskiej w Rzeszowie, nagrywał swoją pierwszą płytę. Na monumentalnym muzycznie albumie RSC Parakletos towarzysko śpiewam w chórkach. Kiedy po latach bywam na koncertach rockowych, wciąż spotykam tam swoich przyjaciół (na przykład Zbyszka Działę z RSC) oraz dobrych kolegów i znajomych z wielu rzeszowskich zespołów: Siczkę (KSU), Bufeta (Wańka Wstańka), Mizernego (1984), Jacka Pałysa i Romka Rzucidło (Aurora) i wielu innych. Zespół Baobab już nie istnieje, ale Andrzej Karp, gwiazda studia nagrań w Izabelinie, wciąż świeci, jak i nasza serdeczna pamięć i znajomość. Niebagatelną rolę w tych relacjach muzycznych odgrywał i odgrywa mój mąż Waldek, który od początku jest dobrym duchem rzeszowskiego środowiska muzycznego. Został nawet wybrany na ojca chrzestnego studia nagrań SPAART w Boguchwale. Jednak do historii polskiej, a nawet rzeszowskiej muzyki niczego znaczącego nie wniosłam. Obecność na wymienionych płytach to raczej smaczki towarzyskie. – Ważną decyzją było stworzenie przez ciebie wydawnictwa YES. To był czas, kiedy powstawały takie wydawnictwa, jak Czarne Stasiuków, Ruta Tokarczuk.... W YES wydawałaś nie tylko swoje tomiki, ale też na przykład wiersze Bogdana Loebla i Janusza Szubera. Pomogłaś też narodzić się Kulturalnej Piwnicy. – Decyzja założenia wydawnictwa YES była nieco naiwna. Pierwsza wydana książka, Nie deptać przylaszczek, z moimi wierszami i przekładami i z obrazami Franciszka Maśluszczaka, miała być jedyną pozycją. Takim osobistym prezentem kulturalnym dla kooperantów biznesowych. Jednak były dookolne naciski towarzyskie na wyprodukowanie kolejnego tomu i tej pokusie się nie oparliśmy. Wtedy prowadziliśmy z mężem dobrze prosperującą szkołę języka angielskiego YES i wydawało się nam, że jeśli się do czegoś przykładamy, to wystarczy. Wydawnictwo miało być dodatkową aktywnością nienastawioną na zysk. Marzyły nam się albumy wydawane w dwóch językach, promujące poetów i artystów (każdy tom okraszony obrazami lub fotografiami). Trzy pierwsze albumy ukazały się w ciągu trzech lat: po moim tomie Nie deptać przylaszczek – Polak nieprawdziwy Bogdana Loebla z reprodukcjami rzeźb Adama Myjaka i Las w lustrach Janusza Szubera z obrazami Henryka Wańka. Niestety przygniótł nas brak logistyki dystrybucji, którą trzeba było stworzyć od zera, a my skupialiśmy się na logistyce prowadzenia szkoły, biura tłumaczeń i obozów językowych. Tego było za dużo jak na moją poetycką głowę. Niektórzy z autorów oczekiwali lepszej promocji, a – jak wiadomo – to są dodatkowe potężne koszty. Już samo wydanie trzech albumów w formacie A4, w twardej okładce, na kredowym papierze, w kolorze, nadwyrężyło nasz firmowy budżet. Nie żałuję jednak wydania tych bibliofilskich książek. Pozostają w naszych domach, domach przyjaciół, bibliotekach oraz w mojej dobrej (i złej) pamięci. – W tomie Pochodnio różo jest wiersz Samotność. Patrząc na ciebie, nigdy nie zauważyłem, żebyś była osobą samotną. Jesteś animatorką kultury, obecną niemal na każdym spotkaniu literackim. Także tłumaczką, pisarką, kobieta biznesu i sukcesu. Których pisarzy uznajesz za swoich przyjaciół i jak jest z tą twoją samotnością. Czy chodzi o to, że na przykład potrzebujesz jej, kiedy piszesz? – Każdy człowiek jest na swój sposób samotny. Samotnie się rodzimy i umieramy. Chodzi jednak bardziej o osobiste przeżywanie samotności, smutku, bólu. Może to kwestia genów. Podobnie jest z genem szczęścia. Na przykład dzieci w biednych krajach często wydają się szczęśliwe, mimo że bywają głodne. A mieszkańcy luksusowych willi w Beverly Hills popełniają samobójstwa, choć przecież niczego im nie brakuje. Ja chyba jestem gdzieś pomiędzy tymi światami. Nie bywam ani euforycznie szczęśliwa, ani depresyjnie smutna. Wciąż kontroluje mnie jakieś wewnętrzne oko, które każe mi obserwować, zamiast po prostu żyć. Nie zanurzam się w rzeczywistości. Zanurzam się w postrzeganiu rzeczywistości, bo ona mija nieustannie i nie daje szansy na zadomowienie się w niej. To jest powodem nie tyle smutku, co mojej melancholii. – Porozmawiajmy o naszym literackim Podkarpaciu. Gdybym miał stworzyć listę i mapę najważniejszych twórców związanych z naszym regionem, to uwzględniłbym następujące miejsca i twórców. Rzeszów: Jan Bolesław Ożóg, Krystyna Lenkowska, Stanisław Dłuski; Gwoźnica: Julian Przyboś; Sanok: Janusz Szuber; Lubaczów: Eugeniusz Tkaczyszyn- Dycki; Krosno: Jan Tulik; Lubenia: Stanisława Kopiec. Kogo byś dodała do tej listy? – To bardzo trudne pytanie. Powiem tylko tyle, że ten kontekst mnie nobilituje. Niektórzy twórcy są docenieni, inni zapomniani, kontrowersyjni lub za mało rozpoznani. Do tej listy dodałabym na pewno Wiesława Kulikowskiego z Mielca. A i Bogdan Loebl jest w jakimś sensie rzeszowski, bowiem mieszkał tutaj przez kilka dobrych lat i pielęgnuje kontakty z naszym środowiskiem. Lista podkarpackich poetów jest znacznie dłuższa: Ataman, Jan Belcik, Katarzyna Bolec, Decowski, Jerzy Fąfara, Mariusz Kalandyk, Grzegorz Kociuba, Joanna Lech, Jacek Napiórkowski, Darek Pado, Janusz Pasterski, Marek Pękala, Radwański, Jacek Świerk i wielu innych. – W posłowiu do Wierszy okiennych Adriana Szymańska napisała, że „dziewczynka – kobieta przemierzająca twoje wiersze nosi w sobie duszę Leśmianowskich »ludzieńków« skazanych na wiekuistą samotność... [a] współczesna przenikliwość myślowa bohaterki ociera się tu o średniowieczną, »czarowniczą« rzec by można, mentalność kobiety-medium. W czasach inkwizycji tego typu manifestację żeńskości bezwzględnie kwalifikowały się na stos”. Które opinie, słowa pisarzy i krytyków o tobie i twojej twórczości najbardziej zapadły ci w pamięci? Które były i nadal są dla ciebie ważne? – Kolejne trudne pytanie. Cieszę się z każdej dobrej recenzji. Mam ich trochę, skrzętnie zachowuję lub cytuję, jeśli jest ku temu okazja. Adriana Szymańska opublikowała ich najwięcej. Pisali też o mnie Stanisław Dłuski, Jan Tulik, Janusz Szuber, Józef Nowakowski, Krzysztof Lisowski, Magdalena Rabizo-Birek, Evgen Baran (Ukraina), Anna Janko, Maciej Szczawiński, Janusz Drzewucki, Grzegorz Kociuba, Rafał Rżany, Marzena Broda, Wojciech Kass, Dariusz Nowacki, … Wszystkie recenzje traktuję bardzo poważnie bez względu na to, czy pojawiły się w prestiżowym piśmie czy w prywatnym liście do mnie. Duże wrażenie wywarła na mnie recenzja Piotra Kuncewicza, może dlatego, że była jedną z pierwszych. Jest też bezkompromisowa, Kuncewicz nie owija niczego w recenzencką watę. Podobnie wiele lat później napisze Józef Baran. Tym bardziej to cenię, bo Baran to poeta, a poeci są – jak wiadomo – na ogół zazdrośni o wiersze. Wiele rzetelnej uwagi poświęcili mi ostatnio: Ryszard Mścisz we „Frazie”, Wojciech Kaliszewski w „Wyspie”, Małgorzata Pieczara-Ślarzyńska w „Twórczości” i Krystyna Rodowska w „Kwartaliku Artystycznym”. – Chciałbym, żebyśmy porozmawiali o jednym z twoich najważniejszych tomów Tato i inne miejsca, a dokładnie o części Tato. Jak powstawały te utwory i jak je odbierasz, kiedy je dziś czytasz. Kilka osób, moi znajomi, czytali ten tom i mówili mi: „Lenkowska opisała to, co czuję, to, czego doświadczyłem”. Dla ciebie to dziś bardziej wiersze czy kronika osobistych wydarzeń? Powiedziałaś mi kiedyś, że najpierw musiałaś nabrać dystansu, dopiero potem zaczęłaś pisać te utwory. – To prawda. Zaczęłam pisać wiersze o ojcu siedem lat po tym, jak już wiadomo było, że jest nieuleczalnie chory. Czyli wtedy, kiedy już był tylko miejscem w kosmosie, stąd tytuł zbioru Tato i inne miejsca. Nie wracam do tych wierszy, czasem tylko czytam je na spotkaniach autorskich w oryginale i w przekładzie na język angielski Ewy Hryniewicz-Yarbrough. Ostatnio Braha Rosenfeld zapytała mnie, czy moje wiersze o ojcu w jej tłumaczeniu na hebrajski mogą być używane podczas terapii w ośrodku dla chorych w Izraelu. Oczywiście zgodziłam się, przepełniona nadzieją, że poza funkcją par excellence poetycką mogą się komuś przydać. Powtarzam ten obcojęzyczny zwrot, aby usłyszeć go wyraźnie i powiedzieć sobie, że poezja sama w sobie, paradoksalnie, nie jest dziedziną par excellence. Aspiruje do idealizmu, ale potyka się o rzeczywistość. – Eryk Ostrowski pisał w jednej z recenzji, że gdyby ten tom napisał „ktoś inny” (w domyśle z Warszawy) Nagroda Nike byłaby murowana. Czy nie masz wrażenia, że Tato i inne miejsca zasługiwał na większe uznanie i czy nagrody to dla ciebie ważny aspekt pracy? – Tak, nagrody mogą stanowić ważny aspekt życia w tym sensie, że intensyfikują pracę. Jeśli się czuję potrzebna, pracuję więcej. Kiedy ogarnia mnie uczucie bezużyteczności, odkładam pióro na jakiś czas. Jednak przemożna siła pisania jest większa niż mój okresowy marazm, dlatego wciąż piszę. Czasem czuję się jak podstarzała debiutantka w antyszambrach wydawców, krytyków literackich, środowisk opiniotwórczych, widowni. Nie mam (stety, niestety) wielu powodów, aby mi woda sodowa uderzyła do głowy. Przeciwnie, muszę uważać, aby nie wpadać w frustrację z powodu „niedocenienia”. To byłoby nie tylko nieznośnie patetyczne, ale zabójcze dla dalszej pracy. Może z uznaniem jest jak ze śmiercią. Do każdego w końcu przyjdzie. Nie warto więc czekać. Janusz Drzewucki napisał ostatnio: „Zastanawiam się, czy jury (Wrocławskiej Nagrody Poetyckiej Silesius) […] dałoby wyraz niekompetencji, gdyby wybrało […] same poetki: Bołdak-Janowska, Frajlich, Kijańska, Lebda, Lenkowska, Ostrowska, Wolny-Hamkało. Pytanie retoryczne, oczywiście. Jaki z tego wniosek? Taki, że wszystkie nagrody, jakie się przyznaje dzisiaj w Polsce, a zapewne nie tylko w Polsce, to dzieło większego lub mniejszego przypadku, zbiegu okoliczności, efekt widzimisię kilku zasiadających w jury osób, mających o literaturze większe lub mniejsze pojęcie” . – Wspominałaś o wierszu Charles Bukowski to ja. Jak to jest być dziś poetką? Czy dobry poeta/poetka może być równocześnie dobrym prozaikiem/prozaiczką. Na czym, według ciebie, polega różnica między poezją a prozą? – To jest pytanie dla literaturoznawcy. Jest XXI wiek, a ja mam poczucie, że nadal żyjemy w świecie, w którym przewagę w podejmowaniu decyzji mają mężczyźni. W związku z tym także męskie gusta krytyczne są w przewadze, co wynika z czystej matematyki. Odpowiedź może zna socjologia i antropologia kultury, a przynajmniej te dziedziny nauki mają narzędzia służące do formułowania jakiś spekulacji lub konstatacji, choćby tymczasowych. – Literatura tworzona przez kobiety różni się, twoim zdaniem, od literatury pisanej przez mężczyzn? Dzielisz literaturę, używając kategorii płci? – Wspomniałam na początku naszej rozmowy, że we wczesnej młodości łatwiej było mi się identyfikować z literaturą kobiecą, czyli podświadomie wprowadzałam rozróżnienie płciowe. Można to porównać do tego etapu rozwoju, kiedy małe dziewczynki chętnie wchodzą w zbyt duże buty na obcasach swoich mam, a nie wchodzą w „nudne” buty ojców. Odkąd dojrzałam, uważam, że literatura pisana przez pisarki i pisarzy nie różni się tym, na czym mi zależy, czyli jakością. Sięgam po książkę, ponieważ jest dobra, a nie dlatego, że jest napisana przez kobietę lub mężczyznę. Jako czytelniczka, a nawet czytelnik, nie staram się dostrzegać różnic i dzielić autorów genderowo, bo nie jest mi to do niczego potrzebne. Z drugiej strony poeta może skorzystać na takim rozróżnieniu. Ostatnio miałam szczęście być włączona do prestiżowej antologii poetek polskich wydanej w USA, Scattering the Dark, autorstwa Karen Kovacik. Gdyby to była antologia koedukacyjna, pewnie nie byłoby mnie tam, z czysto arytmetycznego powodu. Zarówno matematyka, jak i parytet, mogą więc sprzyjać kobietom i wręcz przeciwnie. – Co w takim razie dziś w Polsce i w Rzeszowie oznacza „bycie pisarką” i jak to się zmieniło na przestrzeni ostatnich dwudziestu pięciu lat? – Nie wiem, co to znaczyło być pisarką ćwierć wieku temu, bo wtedy zaledwie debiutowałam. Może w PRL-u wydawanie książek było łatwiejsze? Jak już się weszło w krąg uznanych pisarzy, obowiązywała kolejka i w końcu książkę wydawało się na koszt państwa. Mówię o tym nieco z przekąsem. A książki jako towar były w cenie, w tym sensie, że mało ich było na rynku i przed księgarniami ustawiały się kolejki. Dwadzieścia pięć lat temu zaczynała się ta obfitość kolorowej komercji wydawniczej. A dawniej była moda na trudną literaturę. Dziś, mam wrażenie, tryumfują poradniki, książki kucharskie i biografie osób dla mnie nieciekawych. – Wspomniałaś o kraśkach. Jak byś opisała ten gatunek i czy kraśki powrócą? – Kraśki są w książce Tato i inne miejsca oraz w tomie Kry i wyspy. To jest mój własny gatunek, który nie ma ustalonych parametrów – liczby wersów, układu rymów, metrum, klauzuli. Może być rymowany lub nie, może być miniaturką liryczną i zwykle jest, ale być taki nie musi. Może być anegdotą, nie ma określonego układu narracji. Łączy je osoba autorki, stąd nazwa stworzona ze zdrobnienia mojego imienia i wyrazu „krasny”, co daje wydźwięk lekko ironiczny, a zarazem swojski. Kraśki łączy purnonsens, groteska, absurd albo nieprzystawanie do żadnego z rozdziałów wydawanego właśnie tomu. Myślę, że kraśki już mnie nie odstąpią. Janusz Drzewucki napisał: „w zamykającym zbiorek cyklu Kraśki zawarła poetka wiersze krótkie, lapidarne, nawet dwu- i trzywersowe, bliskie aforyzmowi, poetyckiej sentencji. W wierszach tych widzę próbę szukania nowego języka poezji, szukania dla siebie w poezji nowej drogi, nowej szansy”. Hm, choć ten głos krytyka może być różnie interpretowany, powiem, że artysta, który nie poszukuje i nie ryzykuje, zamyka się w rzemiośle. Chyba że jest bardzo pewny swojej wartości, ale to bywa zabójcze dla twórczości. – Napisałaś już wiele wierszy, wydałaś kilkanaście tomów poetyckich. Z których książek i wierszy jesteś dziś najbardziej dumna? – Nie sądzę, abym napisała wiele. Mam jednak nadzieję, że pisanie mnie nie opuści. Chodzi przecież także o radość pisania, nie tylko radość trafiania za życia „pod strzechy”, czym oczywiście bym nie pogardziła. Jestem dumna z wielu swoich wierszy. W każdym tomie wybrałabym kilka takich, w których nie zmieniłabym nawet kropki. Sztuka cieszenia się z tego, co się ma, to wielka sztuka. Niepokój niezadowolenia powinno się mieć pod skórą, ale nie za głęboko, nie głębiej niż afirmację życia. Zaś tożsamość, zadziwienie i tajemnicę – głęboko jak źrenicę. – Co chciałabyś jeszcze stworzyć? – Precyzyjnych planów nie mam. Skończyłam właśnie książkę dla dzieci. Niedługo będę ją czytać po wielokroć i nanosić korekty. Zbiera mi się też nowy tom poezji. Mam w planie wydanie CD ze swoimi piosenkami do muzyki różnych kompozytorów. Od paru lat pracuję nad tłumaczeniami wierszy Emily Dickinson. Jest światełko w tunelu, że ukażą się w kultowej serii Biblioteki Narodowej w świetnym towarzystwie wybitnych tłumaczy, między innymi Stanisława Barańczaka. Gdyby się okazało, że moja powieść Babeliada zyskała grono fanów, pokuszę się o kolejną prozę. – Pięknie ci dziękuję za rozmowę. Rzeszów, lipiec 2016 rok |
